تربیت فرزندان یک مسئله مهم برای والدین است. محبت و عشق ورزی به فرزند برای شکل گیری شخصیت فرزند امری لازم است و والدین باید به این مسئله توجه ویژهای داشته باشند.
مقدمه
محیط خانواده اولین جایی است که کودک در آن محیط قرار میگیرد. از بدو تولد کودک در آغوش مادر قرار میگیرد و تا سن نوجوانی که شخصیت او کامل شکل میگیرد، بیشتر زمان خود را در همان محیط میگذراند. پس خانواده، نوع رفتار و محبت آنها میتواند مهم ترین نقش را در تشکیل شخصیت کودک تا سن 5 تا 7 سالگی داشته باشد. در این مقاله به بررسی نقش محبت والدین بر شخصیت کودک میپردازیم. با خانواده شاد همراه باشید.
تعریف محبت والدین و اهمیت آن در تربیت فرزندان
والدین همواره باید به کودکانشان محبت و عشقی بی قید و شرط را ارائه دهند و این حس را به کودک خود بدهند که هرگز آنها را با شرط خاصی دوست ندارند، بلکه برای همان چیزی که هستند دوست دارند. فروید معتقد بود که شخصیت کودک در 5 سال اول زندگی شکل میگیرد و این مسئله تماما به نوع رفتار والدین، نوعی که نیاز کودک را برطرف میکنند و همینطور توجه و محبت آنها بستگی دارد.
نقش محبت در رشد عاطفی و روانی کودک
محبت ورزی به کودک به هر شیوهای که باشد باعث میشود کودک در سنین بالاتر یک شخصیت سالم داشته باشد. محبت والدین در رشد شخصیت کودک تاثیر مستقیمی دارد و این تاثیر در ابعاد مختلف روانی و رفتاری او نمایان میشود.
جان بالبی: “محبت بیقید و شرط والدین، پایهگذار امنیت روانی و رشد عاطفی سالم در کودک است.”
تاثیر محبت بر احساس امنیت و ثبات روانی کودک
کودک باید بداند که پدر و مادر او، همانطور که هست او را دوست دارند و به او عشق میورزدند. این مسئله باعث میشود که کودک هرگز احساس ناامنی از اینکه ممکن است دوست داشته نشود، نداشته باشد و در جهت بهتر کردن هرچه بیشتر شخصیت خود حرکت کند. کودکانی که از عشق بی قید و شرط والدین برخوردارند، همواره شخصیت امن و با ثباتتری از خود بروز دادهاند و در بزرگسالی کمتر دیده شده که این افراد دچار طرحوارههایی مثل طرحواره رهاشدگی شوند. برای اطلاعات بیشتر راجب طرحوارهها و نقش آنها در بزرگسالی به مقالات ما در خانواده شاد مراجعه کنید.
نقش محبت در افزایش اعتماد به نفس و خودباوری
بررسیها نشان میدهد افرادی که در دوران کودکی محبت کافی دریافت نکردهاند، دچار مشکلات اعتماد به نفس هستند. اما آیا برایتان سوال شده که چه چیزی باعث شده این افراد همچین شخصیتی داشته باشند و از کجا این مشکل شروع شده؟
بر اساس نظریه “دلبستگی” جان بالبی، محبت و ارتباط عاطفی والدین در دوران کودکی پایهگذار احساس امنیت در کودک است و در شکلگیری شخصیت او نقش اساسی دارد. پژوهشهای متعددی نشان دادهاند که کودکان با دلبستگی ایمن، در بزرگسالی روابط اجتماعی قویتر، اعتماد به نفس بالاتر و استرس کمتری دارند.
کودکانی که در دوران رشد اولیه، از حمایت عاطفی و توجه کافی والدین محروم هستند، بیشتر در معرض مشکلات روانی مانند گوشهگیری و ضعف در اعتماد به نفس قرار میگیرند. بر اساس نظریه رشد روانی-اجتماعی اریک اریکسون، دوران کودکی مرحلهای حساس در شکلگیری هویت فردی و اعتماد به نفس است. حمایت عاطفی والدین نقش کلیدی در موفقیت کودک در عبور از این مراحل رشد دارد.
تاثیر محبت بر کاهش استرس و اضطراب در کودکان
کودکانی که در خانواده با سطح تنش بالا زندگی میکنند، شانس بالایی در استرس و اضطراب دارند، به طوری که خانوادههای با سطح تنش و استرس بالا باعث میشوند کودک از مکانیزمهای دفاعی خود استفاده کند و به نوعی سعی در دور شدن از این سطح از استرس را داشته باشد، حال یا گوشهگیری میکند و یا سطح استرس باعث کاهش عملکردهای کودک در سطح هیجانی و درس و تعاملات اجتماعی او میشود. برای اطلاعات بیشتر در این زمینه به مقاله “درمان استرس در کودکان + دلایل ایجاد استرس در کودکان” در سایت خانواده شاد مراجعه کنید.
تاثیر محبت والدین بر روابط اجتماعی فرزندان
همانطور که در بخشهای بالاتر نیز گفته شد، این محیط خانواده است که تاثیر بسیار زیادی بر کودک میگذارد. محیط خانوادگی گرم و حمایتگر به کودکان میآموزد که چگونه ارتباط موثری با دیگران برقرار کنند. این مهارتهای اجتماعی، پایهای برای تعاملات موفق در مدرسه و جامعه هستند. والدین باید همواره توجه داشته باشند که کودکی که در چنین محیطی با سطح تفاهم پایین و استرس بالا زندگی میکند و در حال رشد است، به راحتی نمیتواند از نظر روانی و اجتماعی به سطح خوبی از رشد برسد. راهکارهایی برای کاهش استرس در کودکان وجود دارد که میتوانید برای آشنایی با آنها، مقاله “درمان استرس در کودکان” را مطالعه کنید.
نقش محبت در تقویت مهارتهای اجتماعی و برقراری ارتباط موثر
والدینی که برای کودک خود محیطی امن را ایجاد میکنند میتوانند مطمئن باشند که کودک آنها شانس بیشتری در داشتن امنیت اجتماعی و برقراری ارتباط موثر با دیگران داشته باشد. ایجاد محیطی امن و حمایتگر از سوی والدین، نهتنها به رشد عاطفی کودک کمک میکند، بلکه زمینهساز توسعه حس مسئولیتپذیری و تعاملات اجتماعی سالم در بزرگسالی خواهد بود. کودکانی که محبت کافی را از پدر و مادر خود دریافت نکنند، مستعد رفتارهای تکانشی هستند.
بیشتر بخوانید: چگونه با کودک لجباز رفتار کنیم؟
تاثیر محبت بر توسعه حس همدلی و مسئولیتپذیری
کودکان نیاز دارند که در همان سنین کودکی، نیازهایشان برطرف شود و به آنها توجه و محبت کافی داده شود و همینطور در محیطی که همدلی و مسئولیت پذیری بالایی وجود دارد رشد کنند، حتما در بزرگسالی جزو افرادی خواهند شد که این احساس همدلی و مسئولیت پذیری را در خود میبینند و از این احساسات در جهت مثبت استفاده خواهند کرد.
محبت والدین و پیشرفت تحصیلی فرزندان
تا الان در بخشهای بالا به نقش مهم محبت والدین بر بخش های مختلف احساسی و مهارتهای اجتماعی کودک پی بردهاید. حال شاید از خود بپرسید که محبت والدین چطور میتواند بر پیشرفت تحصیلی کودک نقش داشته باشد؟
بررسی ارتباط بین محبت والدین و انگیزه تحصیلی
والدین با فراهم کردن محیطی امن برای کودک خود باعث بالا رفتن احساسات مثبت و همینطور پایین آمدن سطح استرس و اضطراب کودک خود شدهاند. کودکانی که در محیطی زندگی کنند که والدین با هم از سطح تفاهم بالایی برخوردارند و راحتتر مشکلات را بین خودشان حل میکنند، سطح استرس و اضطراب کمتری را احساس میکنند و در نتیجه میتوانند تمرکز خود را بالا ببرند تا بتوانند به کارهای مهمی مانند اهمیت دادن به درس و مدرسه برسند و در نتیجه انگیزه تحصیلی بالاتری داشته باشند.
نقش حمایت عاطفی در بهبود عملکرد تحصیلی
کودکان در چنین محیط امنی از سمت خانواده به اندازه کافی توجه و انگیزه دریافت میکنند، انگیزه بالاتری در درس و تحصیل دارند. فرض کنید که ایمان یک دانش آموز ابتدایی در یکی از درسهایش نمره کمی دریافت کرده، والدین حمایتگر، او را تشویق میکنند که تلاشش را کرده و در جهت بالا بردن سطح دانش کودک در این زمینه و درک بهتر او از این درس کمکش خواهند کرد. در این موارد، کودک هرگز سطح استرس بالایی برای درس خواندن را تحمل نمیکند و میتواند با آرامش به بهبود مهارت و دانش خود در این سطح و در این درس بپردازد و بدین شکل عملکرد تحصیلی کودک افزایش پیدا میکند.
تاثیر الگوی رفتاری والدین بر شخصیت فرزندان
والدین با الگوسازی درست، به رفتار و افکار کودک جهت میدهند. کودکان آینه تمام نمای والدین هستند، یعنی تمام رفتارها و اخلاق والدین در کودک نمود پیدا میکند. اگر والدین این اصل را بدانند، هرگز برای کودک خود یک الگوی مخرب نخواهند بود.
نقش والدین بهعنوان الگوهای رفتاری و تأثیر آن بر شکلگیری شخصیت
کودکان تمام چیزی که بروز میدهند را در محیط خانه و از خانواده آموختهاند. والدین با دانستن چنین چیزی باید تمام تلاش خود را بکنند تا بتوانند یک الگوی خوب و سازنده برای کودک خود باشند. الگوسازی رفتاری مثبت همانند احترام به دیگران، توهین نکردن، نحوه چطور برخورد کردن با افراد دیگر و همینطور همکاری و کار تیمی است. والدین نه با نصیحت بلکه با اهمیت دادن به چنین مسائلی و طبق همین الگو رفتار کردن باعث ایجاد چنین رفتاری در کودک میشوند.
تاثیر مشاهده روابط صمیمی والدین بر رفتارهای اجتماعی کودک
باید توجه داشت که کودکان اولین چیزی که میبینند رفتار والدینشان است. اگر پدر و مادر با عشق با یکدیگر زندگی کنند و دائما به هم عشق بورزند، کودک باید شاهد ابراز علاقه بین پدر و مادرش باشد، مطالعات نشان دادهاند که کودکانی که بین پدر و مادرشان عشق و محبتی نمیبینند، کمتر به دیگران عشق میورزند و در آینده ممکن است در رابطه عاطفی خود با همسرشان دچار مشکل شوند.
پیامدهای کمبود محبت در کودکان
اروین یالوم: “کودکانی که مورد بدرفتاری قرار می گیرند، اغلب به سختی از خانواده ی ناکارآمدشان جدا می شوند، در حالی که کودکان والدین خوب و مهربان، با تعارض کمتری از آنها فاصله می گیرند. ”
مطالعات نشان دادهاند که کودکانی که در گرفتن محبت از سمت والدین کمبودهایی داشته اند و یا این محبت شرطی بوده است، در آینده به افرادی ناسازگار تبدیل میشوند و ممکن است نتوانند به دیگران، حتی به همسر خود بدون قید و شرط عشق بورزند. کودکانی که در خانواده سخت گیر و با محبت کم رشد کرده باشند به سختی میتوانند با مسائل مختلف کنار بیایند و از خانواده خود مستقل شوند. اروین یالوم در کتاب مامان و معنای زندگی در داستان اول به رابطه بین خود و مادرش پرداخته که چطور توجه و محبت مادر و فرزند به هم میتواند رابطه آنها را شکل دهد، حتما به آن سر بزنید.
اریک اریکسون: “کمبود محبت در دوران کودکی، زخمی نامرئی بر روان است که آثار آن تا بزرگسالی باقی میماند.”
راهکارهایی برای افزایش محبت و ارتباط موثر با فرزندان
همواره باید به این نکته توجه داشت که کودکان در یادگیری، به رفتار و حرفهای والدین نگاه میکنند و از آنها میآموزند. والدین باید به این نکته توجه کنند که هرچه توجه و محبت کافی و درست به کودک خود داشته باشند در آینده فرد سالمتری را وارد جامعه خواهند کرد. برای آشنایی با راههای افزایش محبت و ارتباط موثر با فرزند خود با ما همراه باشید.
تکنیکهای ابراز محبت و توجه به فرزندان
باید توجه داشت که محبت و ابراز عشق به فرزندان نیازمند مطالعه و دریافت آگاهی از سمت منابع معتبر است. باید بدانید چطور با کودک خود رفتار کنید، چطور به او توجه کنید و چطور این محبت شما از حد مجازش فراتر نرود و باعث نشود که محبت به کودک از حد خود فراتر رود. در ادامه با یک سری رفتارها که میتوان با آنها بهتر با کودک رفتار کرد را به شما خواهیم آموخت.
اهمیت گوش دادن فعال و برقراری ارتباط کلامی و غیرکلامی
به کودک خود گوش دهید، کودک نیاز دارد که شنیده شود و به او توجه شود. گوش دادن فعال یک تکنیک مناسب برای ارتباط موثر با کودک است زیرا باعث میشود کودک بداند که شما توجه کافی را به او دارید و و حرفهای او شنیده میشود. از هرگونه برقراری ارتباط کلامی و غیر کلامی برای ارتباط بهتر و موثر تر با فرزند خود غافل نشوید. مثلا اگر فرزند شما در یک روز گوشه گیری میکند، سعی کنید متوجه شوید چه مشکلی به وجود آمده و یا چه چیزی او را ناراحت کرده. کودک علاوه بر شنیدن نیاز به دیده شدن هم دارد.
نقش تشویق و تحسین در تقویت رفتارهای مثبت
کودک نیاز دارد تشویق شود و برای کار خوبش پاداش بگیرد تا به آن ادامه دهد. این پاداش میتواند یک شکلات، پول و یا حتی بوسیدن او باشد. از تکنیک های تقویت مثبت و منفی برای تقویت رفتارهای مثبت استفاده کنید.
تقویت مثبت به معنای آن است که اگر کودک کار مفید و خوبی را انجام داد مثل کمک در تمیزکاری خانه، به او اجازه دهیم امروز یک ساعت بیشتر تلویزیون نگاه کند. و تقویت منفی به این صورت است که در جواب کار خوب کودک، یک کار اذیت کننده او را کم کنید، مثلا امروز در خرید به پدر خود کمک کرده است، به او بگویید نیاز نیست امشب زبالهها را تو ببری دم در خودم میبرم.
همواره توجه داشته باشید ارتباط مستمر والدین با یک روانشناس کودک، میتواند از بسیاری از مشکلات جلوگیری کند و باعث شود فرزندتان سلامت روان بیشتری داشته باشد.
| جنبه شخصیت | تأثیر دریافت محبت کافی | پیامد کمبود محبت |
| رشد عاطفی | احساس امنیت، ثبات عاطفی، مدیریت بهتر هیجانات | اضطراب، ناامنی، مشکلات در کنترل هیجانات |
| اعتماد به نفس | خودباوری بالا، جراتمندی، توانایی ابراز نظر | ضعف در اعتماد به نفس، وابستگی افراطی |
| روابط اجتماعی | همدلی، مسئولیتپذیری، مهارتهای ارتباطی قوی | انزواطلبی، دشواری در برقراری روابط سالم |
| عملکرد تحصیلی | انگیزه بالا، تمرکز بهتر، مدیریت استرس | کاهش تمرکز، اضطراب امتحان، افت تحصیلی |
| استقلال شخصی | تصمیمگیری مستقل، پذیرش مسئولیت | وابستگی شدید به دیگران، ترس از شکست |
نتیجهگیری
همانطور که در بخشهای بالاتر خواندید، خانواده نقش بسیار مهم و تاثیرگذاری بر شخصیت و نوع شکلگیری آن در کودک دارند. به طوریکه والدین هر رفتاری که انجام دهند توسط کودک بررسی میشود و به انجام آن میپردازد.
والدین باید به این نکته توجه کنند که باید بیشتر و بهتر به کودکان خود توجه کنند، به آنها محبت کنند و سعی کنند به کودک احساس ارزشمندی و کافی بودن بدهند. و کودک هرگز احساس اضطراب و استرس را در محیط خانه تجربه نکند.
والدین بهتر است به آموزشهای نحوه فرزند پروری و توجه به فرزند بیشتر اهمیت دهند و در صورت نیاز مطالعه خودشان را در این زمینه افزایش دهند. کودکان نسل بعدی جامعه را تشکیل میدهند و اگر والدین به این موارد توجه نکنند، ممکن است که افراد ناسالم و مریضی را تحویل جامعه دهند که نمیتوانند به یکدیگر محبت کنند و عشق بورزند. تربیت درست کودک نه تنها برای رشد خانواده، بلکه برای رشد جامعه یک امر ضروریست. برای درک بهتر فرزند خود بهتر است با یک مشاور خانواده حرفهای در ارتباط باشید.
منابع:
Make time for love and affection (suitable from birth) – gov.wales
The Lasting Harm of Conditional Parental Love – psychologytoday
How parental love enhances child development – punchng
